Od czego robi się próchnica na zębach? Jak zapobiegać próchnicy?

Próchnica to zakaźna, bakteryjna choroba zębów, która daje o sobie znać dokuczliwymi bólami. Powoduje ubytki, demineralizację szkliwa, uszkodzenia jej struktury, a także zębiny i miazgi. Zmagają się z nią zarówno dorośli, jak też dzieci i młodzież. Nie należy jej bagatelizować, ponieważ zaniedbania w tym względzie mogą doprowadzić do zniszczenia uzębienia, a także być przyczyną pojawienia się wielu różnych chorób o podłożu ogólnoustrojowym. Próchnicy zapobiega się poprzez właściwą higienę jamy ustnej, kontrolne wizyty w gabinecie stomatologicznym, odpowiednią dietę, a także stosowanie się do zaleceń specjalistów. Można ją skutecznie leczyć już w początkowej fazie, co pozytywnie wpłynie na całe nasze zdrowie.

Próchnica zębów – najczęstsze przyczyny

Próchnica pojawia się w wyniku działania głównie bakterii Streptococcus mutans, które bytują w jamie ustnej. Na skutek metabolizmu cukrów powodują one produkcję kwasów odpowiedzialnych za demineralizację szkliwa. Uczestniczą też w powstawaniu płytki nazębnej, czyli bezbarwnej i lepkiej warstwy składającej się z bakterii i węglowodanów, która prowadzi do ubytków próchnicowych. W przypadku gdy nie jest usuwana przekształca się w kamień nazębny.
Jeśli bakterie mają bardzo dobre warunki bytowania, wtedy łatwo się rozmnażają, co powoduje zakwaszenie środowiska jamy ustnej. To z kolei prowadzi do demineralizacji szkliwa zębów. Istotnym czynnikiem jest tu czas, ponieważ im dłużej w jamie ustnej utrzymuje się zakwaszenie, tym szybciej postępuje proces psucia się uzębienia.

Niektóre osoby są bardziej narażone na ryzyko wystąpienia próchnicy ze względu na uwarunkowania genetyczne. Jednak najczęstszą przyczyną rozwoju tej choroby jest głównie podaż cukrów (zwłaszcza rafinowanych) dostarczanych wraz z pożywieniem. Negatywnie na szkliwo zębów działa spożywanie cukrów prostych występujących między innymi w słodkich napojach gazowanych, a także sokach owocowych, słodyczach, czekoladach, ciastkach oraz słodkim pieczywie. Szczególnie kobiety w ciąży powinny zwracać uwagę na to co spożywają, żeby nie zwiększyć podatności zębów mlecznych dziecka na ryzyko wystąpienia próchnicy. Do uszkodzenia szkliwa i ubytków może również prowadzić niewłaściwa higiena jamy ustnej lub jej brak.

Objawy próchnicy

Początkowo bardzo trudno jest stwierdzić obecność próchnicy, dlatego że w początkowej fazie nie daje ona żadnych objawów. Warto zatem obserwować uzębienie i reagować na każde najmniejsze zmiany. O chorobie świadczą przebarwienia, które pojawiają się na na szkliwie zęba. Są to białawe plamki. U dzieci niepokojącym objawem może być żółto-biały nalot na uzębieniu. To płytka nazębna, która powstaje w skutek braku odpowiedniej higieny jamy ustnej. Zaniedbania na tym polu doprowadzają do próchnicy, o czym świadczą matowe, białe plamki i smugi pojawiające się na szkliwie. Przy próchnicy okrężnej, zmiany są widoczne wokół szyjek zębowych. Choroba nieleczona po pewnym czasie wywołuje ból, który początkowo przybiera formę ćmienia, czasami pulsuje, aż w końcu staje się coraz bardziej intensywny.

Przebieg próchnicy

Początkowo w jamie ustnej na skutek działania bakterii i cukrów powstają kwasy organiczne, które powodują obniżenie pH. Dochodzi do demineralizacji szkliwa. Staje się ono porowate, a na jego powierzchni powstają białe plamki. Następnie pod wpływem spożywanych pokarmów ciemnieją. W kolejnym etapie bakterie zaczynają atakować zębinę doprowadzając do jej rozpadu. Pojawiają się coraz większe ubytki i dochodzi do zajęcia miazgi zębowej. Próchnica rozwijając się prowadzi do infekcji i powstania ropnia. Ostatnim etapem w przypadku nieleczenia choroby jest utrata zęba.

Rozwój próchnicy u dorosłych, a dieta

Produkty, które spożywamy mają wpływ na rozwój próchnicy. Najbardziej destrukcyjne w tym względzie są te zawierające cukry, takie jak sacharoza, glukoza, fruktoza oraz maltoza. Powodują one, że już kilka minut po zjedzeniu np. słodyczy poziom pH w jamie ustnej zostaje obniżony, co szkodliwie wpływa na szkliwo zębów, doprowadzając do jego demineralizacji.
Dobrym zamiennikiem cukrów nieszkodliwym dla zębów jest ksylitol. Bez konsekwencji wystąpienia próchnicy można też spożywać warzywa, mięso, jaja i ryby. Dieta powinna składać się z produktów, które zawierają wiele składników odżywczych pozwalających na wzmacnianie i mineralizację kości oraz zapobieganie niedorozwojowi szkliwa zębów. Należy więc zadbać o właściwą podaż takich biopierwiastków jak wapń, fosfor, czy magnez oraz witamin A, C, D i E.

Oczywiście trudno jest całkowicie zrezygnować z produktów, które zawierają cukry. Warto jednak pamiętać, że liczy się to kiedy je spożywamy. Jedząc posiłek dobrze jest najpierw konsumować pożywienie powodujące próchnicę, natomiast dopiero w następnej kolejności to, które jej nie wywołuje. Lepiej jest ograniczyć jedzenie produktów zawierających węglowodany o lepkiej, miękkiej strukturze, ponieważ łatwo mogą się przyklejać do powierzchni zębów. Niekorzystne dla kondycji zębów jest podjadanie słodkich przekąsek między posiłkami. Warto też pamiętać o piciu wody. Odpowiednie nawadnianie pozwoli na właściwą produkcję śliny, która neutralizuje poziom pH w ustach.

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia próchnicy

Czynniki, które zwiększają ryzyko wystąpienia próchnicy to:
– kserostomia, czyli brak śliny w jamie ustnej, co prowadzi do zachwiania równowagi pH i zwiększonej produkcji bakterii,
– wady zgryzu i noszenie aparatu ortodontycznego,
– przyjmowanie przez dłuższy czas niektórych leków może spowodować suchość w ustach,
– przyjmowanie antybiotyków, aspiryny, a także słodkich syropów na kaszel destrukcyjnie wpływa na szkliwo,
– choroby takie jak: cukrzyca, refluks żołądkowy,
– brak wizyt kontrolnych u stomatologa.

Leczenie próchnicy

Podczas leczenia próchnicy w jej początkowym etapie trzeba szczególnie zadbać o właściwą higienę jamy ustnej. Istotne jest też wykluczenie z diety cukru.
W przypadku gdy już dojdzie do ubytku niezbędne będzie leczenie stomatologiczne i założenie plomby. Stosuje się też lakowanie, wypełnienie zapobiegawcze, infiltrację próchnicy, a także preparację tunelową. Niekiedy konieczne jest chemomechaniczne usuwanie próchnicy. Stomatolog może też wykonać preparację: szczelinową, abrazyjną lub za pomocą lasera. Gdy próchnica zajmie miazgę zębową przeważnie konieczne jest leczenie kanałowe, a jeśli choroba jest bardzo zaawansowana i ząb nie nadaje się do naprawy, wtedy następuje jego ekstrakcja.

Nieinwazyjne leczenie wczesnej próchnicy

Przy początkowej fazie próchnicy stomatolog stosuje lakiery fluorkowe hamujące jej rozwój. Taki zabieg stosuje się raz na siedem dni przez 3-4 tygodnie. Lekarz może też zalecić pacjentowi używanie past leczniczych z dużą dawką fluoru do samodzielnego stosowania. Do nieinwazyjnego leczenia wykorzystuje się też kompleks kazeinianu fosfopeptydowego z amorficznym fosforanem wapnia oraz bioaktywne szkło, czyli fosforokrzemian wapnowo-sodowy. Preparaty te zmniejszają plamki próchnicowe, poprawiają mineralizację szkliwa i pH jamy ustnej.

Ozonowanie zębów. Bezbolesne leczenie próchnicy u dzieci?

Ozonoterapię stosuje się w leczeniu uzębienia mlecznego oraz stałego. Podczas zabiegu na ząb zakłada się silikonowy kapturek, do którego połączone jest urządzenie wytwarzające ozon. Gaz ten działa bakteriobójczo, grzybobójczo i niweluje skutki próchnicy. Ozonoterapia znajduje zastosowanie w leczeniu kanałowym, chorób przyzębia, przy odkażaniu przed implantacją oraz po ekstrakcji ósemek. Zabieg trwa krótko i jest bezbolesny. Ozon wykorzystuje się podczas zabiegów fluoryzacji i  lakowania bruzd u dzieci.

Próchnica i zapalenie ozębnej

Przy braku leczenia następuje rozwój próchnicy, która w zaawansowanej formie może spowodować martwicę miazgi. Pojawia się zgorzel, a następnie zapalenie ozębnej. Zakażenie jest już w takiej fazie, że zaczyna rozprzestrzeniać się na inne tkanki organizmu. Pojawia się ból promieniujący od zęba na całą głowę. Zapalenie ozębnej może przebiegać bezobjawowo, jednak w innym wypadku symptomami są obrzęk i gorączka. Jeśli w wyniku stanu zapalnego powstanie ropień, wtedy po jego przecięciu konieczna będzie antybiotykoterapia. Przy zapaleniu ozębnej stosuje się leczenie kanałowe, a gdy nie daje ono pozytywnego efektu, wtedy dentysta wykonuje zabieg resekcji wierzchołka korzenia. W niektórych przypadkach, jeśli zęba nie da się uratować, następuje jego usunięcie.

Jak zapobiegać próchnicy?

Istotną kwestią jest to, żeby ograniczać podaż cukru, zwłaszcza rafinowanego. Lepiej jest też unikać spożywania słodkich przekąsek i napojów oraz produktów, które oblepiają zęby pozostając na ich nawierzchni. Higiena jamy ustnej powinna być przeprowadzana regularnie i starannie. Ważna jest profilaktyka, czyli zapobieganie próchnicy polegające na wizytach w gabinecie stomatologicznym: dzieci raz na 3 miesiące, dorośli co pół roku. Dentysta może też zalecić wykonanie zdjęcia rentgenowskiego uzębienia dla sprawdzenia jego stanu. Zapobieganie próchnicy polega również na wykonywaniu zabiegów lakowania szczelin oraz bruzd znajdujących się na powierzchni zębów.

Profilaktyka, Higiena zębów i dziąseł

Utrzymanie właściwej higieny jamy ustnej jest kluczem w profilaktyce zapobiegania próchnicy. W tym względzie należy więc szczotkować zęby po każdym posiłku, a przynajmniej 2 razy dziennie. Ważne jest też nitkowanie przestrzeni międzyzębowych oraz stosowanie płynów do płukania jamy ustnej. Niezwykle istotne jest używanie irygatora, co pozwoli na usunięcie resztek pokarmów w trudno dostępnych szczelinach. Dentyści zalecają również stosowanie preparatów antybakteryjnych zawierających chlorheksydynę. Podczas wizyty u stomatologa warto zapytać go o prawidłowe techniki mycia zębów.